Piano Việt Thương

Tôi nhớ có một tay chơi guitar lâu năm từng nói rằng “ Đang chơi guitar gỗ mà được thử với một cây guitar điện thì nó tuyệt vời lắm, nó tuyệt gấp 10 lần”. Và những người chơi đàn ở nửa đầu của thế kỷ trước đã phải vật lộn với tiếng đàn để tất cả mọi người trong quảng trường đều nghe thấy. Mọi thứ thay đổi hoàn toàn nhờ phát  minh của một nhóm các nhà nghiên cứu nhỏ, họ thêm hệ thống điện vào đàn. 

Như nhân vật Keith Richards nói trong một cuộc phỏng vấn năm 2000 “ Đúng như vậy, ý tôi là tất cả những gì họ đã làm là đặt một chiếc điện thoại vào đó, nhưng phải là cái điện thoại phù hợp ở thời điểm phù hợp…” 

https://www.youtube.com/watch?v=cm8Ic2TwGjk

Có phải Richards quá đơn giản hóa guitar điện? Có và không. Rõ ràng, một trong những phát minh âm nhạc quan trọng nhất của thế kỷ trước không xuất hiện đơn giản bằng cách đưa cái điện thoại vào lỗ âm thanh của chiếc guitar gỗ, và ngày nay cũng vậy thôi; nhưng, nếu không xét một vài tiện nghi hiện đại thì chức năng của guitar điện cũng giống ít nhiều với guitar gỗ.

Nói vậy nhưng cũng chính những tiện nghi hiện đại đã củng cố địa vị của guitar điện trong lịch sử âm nhạc và làm nó thành biểu tượng văn hoá và thiết kế như ngày nay.

Mặc dù các nhà phát minh như George Breed đã thử nghiệm với dây đàn và dòng điện để tạo ra âm thanh từ những năm 1890, nhưng phải đến tận những năm 1920 thì những phiên bản đầu tiên của guitar điện mới xuất hiện. “Nguồn gốc của guitar điện là từ các ban nhạc đồng quê và ban nhạc lớn, rồi từ những thể loại ban đầu của rock and roll,” Andy Mooney, giám đốc điều hành của Fender Musical Instruments nói.

Guitar gỗ trước đây đã được sử dụng cho cả ban nhạc đồng quê và ban nhạc lớn, nhưng chính trong trường hợp của ban nhạc lớn nó gặp khó khăn. Đơn giản là âm thanh của nó không đủ to để vượt lên khỏi biết bao nhạc cụ khác.

Để đối phó với vấn đề này, nhiều cá nhân đã bắt đầu tìm cách khuếch đại âm thanh của guitar. Năm 1928, các nhà sản xuất nhạc cụ Stromberg-Voisinet đã tạo ra cây guitar điện đầu tiên được sản xuất thương mại, 4 năm sau Gibson đã lắp một thiết bị điện từ cho đàn violas và đàn bass mà nó thu các rung động từ “ngựa đàn” của các nhạc cụ này và chuyển chúng thành thành tín hiệu điện.

Đàn guitar Stromberg-Voisinet cũng sử dụng thiết bị này – được gọi là “pickup” – mặc dù trong trường hợp này, nó thu các rung động từ tấm gỗ âm thanh của guitar, rồi chuyển thành tín hiệu điện để có thể chuyển tới bộ khuếch đại và loa. Trong khi hãng Stromberg-Voisinet tăng được âm lượng của guitar, nhưng âm thanh tạo ra vẫn chưa hẳn được như mong muốn.

Một giải pháp cho pickup xuất hiện vào đầu những năm 1930. Như với những người chơi ban nhạc lớn, Adolph Rickenbacker – một người chơi guitar Hawaii – rất buồn vì âm lượng thấp của đàn guitar so với các nhạc cụ khác trong ban nhạc. Mới đầu ông đồng thiết kế vào cuối 1920 “resonator”, là đàn guitar gỗ khuếch đại âm thanh tự nhiên thông qua một hoặc nhiều hình nón kim loại trên tấm gỗ âm thanh, và đôi khi hẳn một thân guitar bằng kim loại.

Sau đó, ông quyết định phát triển ý tưởng thành cái gọi là “Chảo Rán” vì trông giống thế. Điều đặc biệt ở cây guitar điện này (mặc dù là guitar Hawaii) là nó không giống như những sáng tạo của Gibson và Stromberg-Voisinet, pickup nhận sự rung động từ chính dây đàn.

Sự đổi mới là một thành công của những người chơi guitar Hawaii, nhưng những người chơi guitar gỗ không áp dụng ngay ý tưởng này cho đàn điện. Thái độ đã thay đổi vào cuối những năm 1930 và, chẳng bao lâu, Les Paul – một tay guitar nổi tiếng khác – đã có ý tưởng trong đầu để mày mò làm các ‘phần thu rung’, cũng như tìm cách cải thiện chất lượng âm thanh cho đàn nói chung.

Vấn đề với đàn guitar gỗ được trang bị ‘phần thu rung’ (với loại nhạc jazz) là nó tạo ra rất nhiều âm phản hồi và tiếng ồn không mong muốn. Paul đã nghĩ ra cây guitar điện đầu tiên có thân chắc nịch – gọi là “Log” (“khúc gỗ”) – vào năm 1939. Tuy nhiên, Gibson, nhà sản xuất hàng đầu lúc đó, chê cười, và cây đàn khiêm tốn “Log” không bao giờ được sản xuất.

Tuy nhiên, mọi thứ đã thay đổi vào năm 1950, khi mà Leo Fender, một người đam mê điện tử tự học, đã tạo ra Esquire, cây đàn guitar có thân chắc nịch sản xuất hàng loạt. Thấy những thành công của Fender, Gibson đã buộc phải nhận lỗi, và giới thiệu mẫu guitar thân chắc nịch của riêng mình, đàn Les Paul. Đến năm 1954, với sự ra đời của cây đàn Stratocaster của Fender, có ba phần thu rung (micro), thân chắc nịch, 3 cây guitar điện mang tính biểu tượng nhất mọi thời đại đã được ra đời. Âm nhạc đã thay đổi hoàn toàn.

Dù rỗng hay chắc nịch, âm thanh được tạo ra là qua các phân thu rung (micro). Đó là lý do tại sao đàn guitar điện không cần to như đàn guitar gỗ, thậm chí không cần lỗ âm thanh. Nó cũng không cần phải được làm bằng gỗ – hầu như dùng vật liệu gì cũng được, từ nhựa đến nhôm, tuy rằng gỗ là điển hình được dùng vì tính cộng hưởng của nó.

Về cơ bản, khi một dây đàn, thường được làm từ niken và thép (và có đường kính nhỏ hơn nhiều so với dây đàn gỗ) được gẩy, những phần thu rung ở dưới sẽ bắt rung động sóng qua trường điện từ mà nó tạo ra (và một phần cũng từ hóa dây đàn) và gửi tín hiệu đến bộ khuếch đại được kết nối, trong đó thường có gắn loa.

Phần thu rung thường chứa một số mảnh cực từ (mặc dù một số gồm một nam châm đơn) được quấn quanh nhiều lần bằng dây điện mảnh. Một loại phần thu rung được Fender phổ biến và hiện nay gắn liền với tên ông, chỉ gồm một cuộn dây điện. Nó nổi tiếng vi có âm thanh trong sáng, mượt mà và cao vút, nó thích hợp với nhạc đồng quê và nhạc buồn. Vấn đề duy nhất với nó là, cùng với các rung động của dây đàn, chúng cũng tạo ra phản hồi dưới dạng tiếng kêu khó chịu khi dây đàn không rung, đặc biệt khi gần thiết bị điện tử.

Để khắc phục điều này, Gibson đã phát triển pickup “humbucker” (nó có 2 cuộn dây điện quấn ngược chiều từ trường) nó không những làm giảm đáng kể phản hồi mà còn mang lại âm thanh đầy đặn và phong phú hơn. Mặc dù một số loại phần thu rung khác tồn tại – như P90, một cuộn dây âm thanh trầm ấm hơn được sản xuất bởi Gibson, và “humbucker mini’ – nhưng loại cuộn dây đơn và “humbucker” vẫn tiếp tục được thịnh hành nhất.

Trong khi guitar điện có thể tạo ra một dãy âm thanh gần như vô tận, thì chúng lại trở thành – ít nhất là trong văn hóa đại chúng – hầu hết gắn liền với âm thanh dơ bẩn, méo mó. Xin hãy nghĩ phần vào đầu gầm rú của ‘T Rex’s Twentieth-Century Boy’ hoặc các âm ghê sợ của ‘You Really Got Me’ của ban nhạc The Kinks. Các nghệ sĩ guitar ngày nay đang ganh đua nhau những âm thanh này, và sự “méo mó” là nét đặc trưng tiêu chuẩn của hầu hết các bộ khuếch đại.

Tuy nhiên điều này không phải luôn như vậy. Cũng như các bộ khuếch đại hi-fi, bộ khuếch đại đầu tiên cho guitar, được sản xuất vào đầu những năm 1930, chỉ đơn giản là để tăng âm thanh của nhạc cụ. Tuy nhiên, giống như những phần thu rung đầu tiên, chúng không đủ lớn để sử dụng trên sân khấu. Với sự ra đời của Super Amp 18 watt của Fender vào cuối những năm 1940, một số nghệ sĩ guitar đã hài lòng khi thấy rằng khi tăng hết âm lượng thì âm thanh trở nên giòn và méo. Nói cách khác, do thiếu sót kỹ thuật ngoài ý muốn, tín hiệu là quá lớn, bộ khuếch đại không xử lý được.

Điều xảy ra khi các bộ khuếch đại bị đẩy vào tình trạng quá tải là các tín hiệu “bị cắt cụt”: nghĩa là mất âm thanh cao và trầm. Điều này dẫn đến một giai điệu nén đầy âm sắc. “Tất cả nhạc sĩ sẽ làm là tăng bộ khuếch đại lên mức tối đa,” May Mayer, người tiên phong trong việc tạo ra các âm thanh bị bóp méo trong những năm 1960, nói. “Âm thanh được khuếch đại tạo ra hẳn một loại âm nhạc biến dạng.”

Ngày nay, những pedal gây hiệu ứng như phím nhạc mà Mayer vẫn thực hiện có thể tạo ra được các âm quá mức ở mức âm lượng thấp hơn, nhưng, như ông chỉ ra, chỉ có một số loại âm biến dạng là nghe được. “Về cơ bản, nguyên tắc vàng là, nếu bạn thay đổi một dạng sóng theo cách sao cho sự hòa âm và kết quả là không theo luật tự nhiên, thì âm thanh sẽ khó nghe … Một loạt hòa âm lạ nghe sẽ không hay. Cảm thấy nghịch tai.”

Mayer không khuyên bạn nên chơi hết công suất loa, như ban nhạc The Kinks đã làm trong bài You really Got Me, nó sẽ làm tăng thêm sự méo mó: “Do hiện tại, bạn có thể sử dụng một lần trong một bài, vì nó trở nên khó chịu một cách rất nhanh chóng. Chắc chắn bạn sẽ không muốn đi và tạo ra một số việc điện tử làm cho guitar phát ra tiếng như con ong trong hộp, phải không?”

https://www.youtube.com/watch?v=g4bdKXdGHmM

Mặc dù những cây guitar điện được ưa thích nhất như Stratocasters và Les Pauls đã tồn tại được gần bảy thập kỷ, nhưng đã không có nhiều thay đổi về thiết kế, ngoại hình hay âm thanh. “Một chiếc guitar Stratocaster mà bạn sẽ mua ngày hôm nay về cơ bản nó giống như chiếc mà Leo Fender đã thiết kế từ năm 1954,” Mo Mooney nói. Và, trong khi việc sửa đổi và thêm thắt vào các mẫu đàn chắc chắn sẽ có, nhưng một số người, như Richards, vẫn thích bản gốc.

“Đàn guitar điện xung quanh ta là một nhạc cụ kỳ lạ,” ông nói về cuộc phỏng vấn đã đề cập ở trên. “Ở điểm là, thực sự, những cái đàn tốt nhất đã được chế tạo khi chúng được phát minh ra lần đầu. Chúng đã không được cải thiện. Ta không thể làm nó tốt hơn.”

Có những tuyên bố định kỳ rằng guitar điện đã chết, nhưng nó vẫn tồn tại kiên cường một cách đáng ngạc nhiên trước những tiến triển tiếp theo. Có thực sự là không còn chỗ nào để cải tiến hoặc tiến hóa, như những người chơi guitar, như Richards, đề xuất? Trong khi Fender chuẩn bị phát hành một cây guitar lai điện&hộp gỗ, Mooney thừa nhận rằng nhiều người tiêu dùng vẫn theo nếp nghĩ của Keith Richards.

“Bất cứ khi nào một thương hiệu hoặc một công ty – kể cả chúng ta- cố gắng kết hợp các công nghệ mới vào nhạc cụ thể chất này này … thì người tiêu dùng nhìn chung là bác bỏ,” ông nói. Tuy nói vây, nhưng ông cảm thấy có rất nhiều điều để suy nghĩ lại về cách thức mà các phần thu rung được thiết kế và sử dụng,” cũng như cần phải đáp ứng cho cả sự nhạy cảm thuần túy lẫn hiện đại.

Tôi nghĩ rằng sẽ luôn có những người chơi đàn phổ thông … những người có thể nhìn vào hình thức cây guitar và nói, ‘Ồ, tôi yêu bạn như thực trạng này của bạn’. Nhưng tôi nghĩ rằng sẽ luôn có một nhóm của những người giỏi hàng đầu mà họ muốn có sự cải thiện và một cài gì mới.”

Theo BBC News